* Γράφει η Δρ. Δέσποινα Πρίνια

Ο Edward Zane, διαπρεπής ιστορικός και καθηγητής του Παν/ιου Harvard, διατύπωνε στις αρχές του 21ου αι. το δόγμα της Άμεσης Δημοκρατίας με κέντρο τον πολίτη. Σύμφωνα μ’ αυτό, τον 20ο και τον 21ο αι., οι μεγάλες πολιτικές αλλαγές της ιστορίας δεν συνέβησαν από πολιτικούς, αλλά από εκατομμύρια ανώνυμους πολίτες, α/με την ψήφο τους και β/με τις τάσεις που διαμορφώνουν, που φτάνουν στο τέλος της μέρας στα κέντρα εξουσίας, «αναγκάζοντας» το σύστημα να ευθυγραμμιστεί και να «αυτο-ρυθμιστεί».

Όμως ακόμα κι αυτός ο πρωτοπόρος «φιλόσοφος» της ιστορίας σίγουρα δε θα μπορούσε να προβλέψει τον παράγοντα Covid, που όχι μόνο άλλαξε τον κόσμο όπως τον ξέραμε ως σήμερα, αλλά αναδείχτηκε στον πολιτικό παράγοντα του 2020 και ρυθμιστή της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής. Μαζί με τη μεταφορά του μεγαλύτερου μέρους της καθημερινότητας αλλά και της οικονομικής δραστηριότητας online, η πανδημία δημιούργησε ένα παράλληλο ψηφιακό πολιτικό σύμπαν, που εκτός από τη Διεθνή Επικοινωνία άλλαξε και τα πρωτόκολλα των Διεθνών Σχέσεων και του International Business, των μετακινήσεων, των γεωπολιτικών και ενεργειακών ισορροπιών και ακόμα ακόμα και τον τρόπο  εξάσκησης της Οικονομικής Διπλωματίας, με ότι αυτό συνεπάγεται.

Ψηφιακή Διπλωματία

Η διπλωματία, που από τις αρχές του 21ου αιώνα ήταν ήδη σαφώς διαφορετική από τα προηγούμενες δεκαετίες, με τη χρήση των κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, είχε έτσικι  αλλιώς ήδη δημιουργήσει ένα διπλωματικό περιβάλλον άλλης γλώσσας, πιο ανταγωνιστικό και επικεντρωμένο σε πρωτόκολλα που απαιτούσαν περισσότερη επικοινωνία, ανταλλαγή απόψεων και ανάπτυξη κοινών λύσεων μεταξύ κρατών. Ο COVID-19, με τη σοβαρή μείωση της κινητικότητας, καθώς και τους περιορισμούς στην κοινωνική επαφή, που αποτελούσε ως τώρα τον ακρογωνιαίο λίθο της διπλωματικής πρακτικής, τερμάτισε τη Διπλωματία όπως την ξέραμε ως σήμερα, δημιουργώντας ένα νέο ψηφιακό τοπίο Διεθνών Σχέσεων.

Το Μάρτιο του  2020, οι εργασίες και διεθνείς σύνοδοι ακυρώθηκαν, για θεσμικούς λόγους, αφού το «πρωτόκολλο» επέτρεπε π.χ. μόνο μία στις 133 συσκέψεις της Ε.Ε. σε τηλεδιάσκεψη. Όμως, το σύστημα σύντομα «αυτο-ρυθμίστηκε», επιτρέποντας από τη δεύτερη εβδομάδα του Μαρτίου οι συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να επαναληφθούν μέσω τηλεδιάσκεψης, μεταφέροντας τόσο τις συναντήσεις των ηγετών της Ε.Ε. όσο και των  Ηνωμένων Εθνών σε ψηφιακό περιβάλλον.

Οι γεωπολιτικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 είναι ακόμα μη προβλέψιμες. Αλλά αν και η διπλωματία υστερούσε πολύ σε ψηφιακά θέματα – για λόγους ασφάλειας πληροφοριών, εμπιστευτικότητας και παράδοσης – προσαρμόστηκε γρήγορα στην κρίση μαζί με άλλους τομείς,που μετακινήθηκαν στο Διαδίκτυο, επαναπρογραμματίζοντας συναντήσεις με κράτη εκτός ΕΕ, όπως η Ινδία και η Κίνα, μέσω τηλεδιάσκεψης. Τον Αύγουστο, ένα μήνα όπου παραδοσιακά δεν διεξάγονταν ως τώρα σύνοδοι κορυφής, ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ κάλεσε έκτακτη σύνοδο κορυφής καθώς ξέσπασε βία στη Λευκορωσία, ένα μέτρο που κατέστη δυνατό μόνο λόγω της νέας πρακτικής της ψηφιακής διπλωματίας.

Ορισμένα κράτη, όπως η Ρωσία και η Κίνα, έχουν παρόλα αυτά αποδυναμώσει την τάση, δηλώνοντας ότι οι συζητήσεις που διεξήχθησαν στο Διαδίκτυο είναι άτυπες και, ως εκ τούτου, δεν λαμβάνονται δεσμευτικές αποφάσεις.

Ένα είναι βέβαιο: στην εποχή μιας κρίσης, το διαδίκτυο και η αναγκαστική ψηφιοποίηση των Διεθνών σχέσεων έχει αποδειχθεί ανεκτίμητο εργαλείο για τον εξορθολογισμό των θέσεων, προωθώντας κοινές αποφάσεις, συμβάλλοντας στη μείωση του κόστους ταξιδιών και στη μείωση των εκπομπών CO2. Η ψηφιοποίηση έγινε επίσης επίσημο τμήμα της διπλωματίας, ενώ λόγω του γρήγορου ρυθμού της κρίσης, χώρες και ηγέτες κλήθηκαν να απορροφήσουν αυτήν την ταχύτητα και στα κοινωνικά μέσα, ειδικά το Twitter αλλά και το Instagram.

Ψηφιακή Δημοκρατία

Παράλληλα, ο παγκόσμιος χάρτης κοινωνικής ευθύνης δεν έμεινε ανεπηρέαστος από την πανδημία, επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση πολίτη-κράτους και διαμορφώνοντας ένα νέο χάρτη Διεθνών Σχέσεων και Οικονομικών συμμαχιών, που ενεργοποίησε εκτός από τα υπόλοιπα και τα οικο-συστήματα κοινωνικής οικονομίας και πράσινης-αειφόρου οικονομίας. Προβάλλοντας πιο δυνατά από ποτέ το πρότυπο της Εταιρίας-Πολίτη, που προσαρμόζεται στο απαιτητικό διεθνές οικονομικό περιβάλλον, επενδύοντας στις τοπικές κοινωνίες με τοπική αλληλεγγύη και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, η νέα τάξη πραγμάτων είναι  μια εξέλιξη που μπορεί μελλοντικά να λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά.

Ενδεικτικά, στις 17 Ιουνίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε νόμο για την κοινωνική και οικονομική αλληλεγγύηκαι συνοχή, δημιουργώντας δυνητικά 200.000 επιπλέον θέσεις εργασίας. Η αυξημένη διαφωνία που προκύπτει από την πανδημία σχετικά με τις οικονομικές της συνέπειες θα μπορούσε έτσι να παρακινήσει τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν νέα μέτρα, με στόχο τη μείωση της ανισότηταςπου ανέδειξε η πανδημία, και την τόνωση της οικονομίας ελαστικότητας και των νέων μοντέλων αειφορίας.

Παράλληλα, οι περισσότεροι παγκόσμιοι ηγέτες χρησιμοποιούν τώρα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για απευθείας επικοινωνία με το κοινό τους, είτε μέσω του Facebook (η πιο δημοφιλής πλατφόρμα για τη δημιουργία loyalty), Twitter, Instagram ή του YouTube, αναδεικνύοντας τον πολίτη ως μέρος της διάδρασης στη λήψη αποφάσεων.

Το ερώτημα παραμένει αν μπορεί τελικά η πανδημία και η κρίση να προωθήσει την επόμενη μέρα έναν νέο τρόπο άσκησης Ψηφιακής Δημοκρατίας και ένα νέο οδικό χάρτη άσκησης Οικονομικής Διπλωματίας. Από μια άποψη, η αναταραχή που προκάλεσε η πανδημία θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις σε αυτή την κατεύθυνση, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις, όπως τα πρόσφατα γεγονότα στις ΗΠΑ διαπιστώνουν μια δημοκρατική οπισθοδρόμηση κατά τη διάρκεια της πανδημίας, που έφερε πίσω τη συζήτηση για την ποιότητα της Δημοκρατίας στα επίπεδα των αρχών της δεκαετίας του 2000.

Από την άλλη πλευρά, η τάση θα μπορούσε να αντιστραφεί τα επόμενα χρόνια χάρη στο βελτιωμένα επίπεδα συμμετοχής και το πιο ευαίσθητο μοντέλο διακυβέρνησης,  σενάριο που διαφαίνεται ισχυρό για την επόμενη πενταετία.

Σε κάθε περίπτωση, οι ηγέτες φαίνεται να προσανατολίζονται σε αναδιάταξη προτεραιοτήτων και χρηματοδοτικών εργαλείων που φαίνεται ν’ αλλάζουν το τοπίο της οικονομικής Διπλωματίας και του International Business όπως τα ξέραμε ως σήμερα. Ομως τι αντίκτυπο θα έχει η πανδημία για τους πολίτες σε ολόκληρο τον κόσμο;

Βιώσιμη Ανάπτυξη της επόμενης μέρας. Η Διπλωματία του κλίματος

Είναι πλέον σαφές στους πολιτικούς αναλυτές σε ολόκληρο τον κόσμο, ότι η πανδημία δεν άλλαξε μόνο το πολιτικό περιβάλλον σε ολόκληρο τον πλανήτη, αλλά δημιούργησε και ένα νέο οικονομικό κλίμα. Όμως, καθώς πίσω από την αβεβαιότητα της επόμενης μέρας υπάρχουν και τα μαθήματα της κρίσης, ισχυρό παρουσιάζεται το σενάριο αύξησης τουσυνολικού μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αφούτο ενεργειακό μείγμα αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας από 36% σε 44% στην ΕΕ, από 16% σε 22% στην Ινδία και από 23% σε 27% στην Κίνα. Ο λόγος για αυτήν την αύξηση ήταν το χαμηλό λειτουργικό κόστος και η πρόσβασηκατά προτεραιότητα στο διαδίκτυο, ένα δίαυλο με μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

Επιπλέον, η πανδημία εξακολουθεί να ανοίγει τη δυνατότητα ανακατεύθυνσης των πόρων και των χρηματοδοτικών εργαλείων στη στήριξη της Πράσινης Οικονομίας και της αειφορίας, που σχετίζονται με τη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Για παράδειγμα, το σχέδιο ανάκαμψης 750 δισεκατομμυρίων ευρώ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιλαμβάνει επιχορηγήσεις και εγγυήσεις δανείων για ανακαινίσεις όπως ηλιακούς συλλέκτες, συστήματα μόνωσης και ανανεώσιμης θέρμανσης αξίας 91 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως – αφού σύμφωνα με μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τα μέτρα τόνωσης που επενδύονται στο«έξυπνο» κλίμα θα οδηγήσουν όχι μόνο στη δημιουργία θέσεων εργασίας, αλλά και στη μείωση των ρίπων.

Το βέβαιο είναι ότι υπάρχει η ευκαιρία για την ΕΕ να αξιοποιήσει την τρέχουσα κρίση, όχι μόνο για την επίτευξη των κλιματικών στόχων αλλά και για την ενίσχυση της γεωπολιτικής της θέσης στον κόσμο, με μεγάλο στοίχημα να σφυρηλατήσει μια συνεκτική και παγκόσμια προσέγγιση για την ανάκαμψη των πράσινων-αειφόρων προτεραιοτήτων, με το μεγάλο στοίχημα να καταφέρει να γίνει «Πράσινη υπερδύναμη» με σημαντική παγκόσμια μόχλευση, ιδιαίτερα εάν εντείνει τη Διπλωματία του Κλίματος.

Μερικές πρώτες μελέτες δείχνουν ότι η πανδημία φαίνεται να προκάλεσε βαθιές αλλαγές στον τρόπο εργασίας, μετακίνησης και διακοπών των πολιτών. Εάν αυτές οι αλλαγές είναι μόνιμες, αυτό θα μπορούσαν να έχει  σοβαρό αντίκτυπο, στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον τουρισμό, την αύξηση της τοπικής παραγωγής και την ενίσχυση της οικονομίας της γνώσης σε κράτη που υστερούσαν μέχρι σήμερα. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε με τα ως τώρα δεδομένα ότι η κλιματική αλλαγή είναι τα νέα σύνορα του 21ου αιώνα: τα κράτη που θα φτάνουν εκεί πρώτα είναι και αυτά που θα καθορίσουν το σχήμα της γεωπολιτικήςτης επόμενης δεκαετίας, να θέσουν τους κανόνες για τη βιώσιμη ανάπτυξη της επόμενης μέρας.

Σύμφωνα με έκθεση του Bloomberg NEF, η Ευρώπη ηγείται αυτή τη στιγμή στη Διπλωματία του Κλίματος, αφού τα ευρωπαϊκά έθνη αντιπροσωπεύουν τα τρία τέταρτα της χρηματοδότησης του συνολικού πράσινου ερεθίσματος που ανακοινώθηκε στις αρχές Ιουνίου, πριν ακόμα και από την επίτευξη της συμφωνίας ανάκαμψης της ΕΕ – μεπροϋπολογισμό 1,074 τρισεκατομμυρίων ευρώ για το 2021-27 και 750 Ταμείο ανάκτησης δισεκατομμυρίων ευρώ – το οποίο διαθέτει το 30% των δαπανών για μέτρα που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Η Ευρώπη ηγείται σύμφωνα με τα παραπάνω στοιχεία στις πολιτικές που συνδυάζουν την αναζωογόνηση οικονομιών των κρατών μελών με προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ακόμα και εν μέσω πανδημίας. Το μεγάλο στοίχημα της επόμενης μέρας παραμένει ωστόσο ανοιχτό: θα είναι η Ευρώπη μετά την πανδημία η Ενωμένη Ευρώπη που όλοι οροματίζονταν πριν την κρίση;

[*Η Δέσποινα Πρίνια είναι Συντονίστρια Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης της Γραμματείας Παραγωγικών Τομέων της Ν.Δ. & Καθηγήτρια Πολιτιστικής Διπλωματίας του Παν/μιου Στρασβούργου-SCG]

 

(Δημοσιεύθηκε στο ExpertNews.gr)